Το φθινόπωρο του 1976 ο
George Steiner έδωσε 5 ραδιοφωνικές διαλέξεις, οι οποίες και εκδόθηκαν αργότερα
σε βιβλίο υπό τον γενικό τίτλο "Νοσταλγία του Απόλυτου".
Εντελώς περιληπτικά η
θέση του Steiner είναι η εξής: στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, η σταδιακή
αποδυνάμωση του κυρίαρχου θρησκευτικού φαινομένου (βλ. Χριστιανισμός) και η
αντίστοιχη εκκοσμίκευση της ζωής, ως αποτέλεσμα της ορθολογικής και
επιστημονικής αμφισβήτησης της παραδοσιακής κοσμοεικόνας, δημιούργησε ένα πολύ
σημαντικό κενό ως προς τη νοηματοδότηση της ύπαρξης. Δημιουργήθηκε τότε η
ανάγκη κάλυψης αυτού του κενού. Η δυτική ανθρωπότητα ανταποκρίθηκε σε αυτό το
υπαρξιακό αίτημα νοηματοδότησης του κόσμου με δύο βασικά ανορθολογικά σχήματα.
Το πρώτο από αυτά τα σχήματα, αν και ιδωμένο από τη σκοπιά της επιστήμης και
ειδικά των ανθρωπιστικών επιστημών, βασίζεται κατά τον Steiner σε ένα σύνολο
συγκεκαλυμμένων μεταφυσικών παραδοχών και ανορθολογικών επιχειρημάτων με
σωτηριολογικό περιεχόμενο και μυθολογική στήριξη. Κορυφαία παραδείγματα
του σχήματος αυτού, είναι ο Μαρξισμός, ο Φροϋδισμός και η θεωρία του Κλοντ Λεβί
Στρος. Στο δεύτερο εντάσσονται κάθε είδους σχετικά συντεταγμένοι
ανορθολογισμοί, από την αστρολογία και την πίστη στους εξωγήινους, έως τις
ανατολικές θρησκευτικές δοξασίες και τους κάθε είδους μάγους και πνευματιστές.
Πίσω όμως από όλες αυτές
τις τοποθετήσεις, διαφαίνεται η αναμέτρηση με μια κολοσσιαία διερώτηση: είναι
δυνατή μια ζωή μεστή νοήματος και αλήθειας, χωρίς την υποταγή της ανθρωπότητας
σε μια απόλυτη αρχή; Ο συγκεκριμένος στοχαστής εγκλωβισμένος στη διελκυστίνδα
της δυτικής μεταφυσικής, δεν έχει παρά μόνο δύο επιλογές. Είτε να αποδεχτεί την
ύπαρξη του απολύτου ως αρχή προσδιορισμού της πραγματικότητας και της ζωής,
πράγμα που θα τον έκανε απλά να οικειοποιηθεί τις συντεταγμένες της θεολογικής
αντίληψης του κόσμου του Μεσαίωνα, είτε να απορρίψει την ύπαρξη του
Απόλυτου, στηριζόμενος σε ένα είδος συλλογικής απώθησης του τελευταίου στο
συλλογικό ασυνείδητο, το οποίο ορίζει ίσως ως θεσμισμένη νεύρωση την κεντρική αναπαράσταση του κόσμου μας. Η θέση της
επιστήμης και της θετικής αποδεικτικής μεθόδου εισάγουν εκ νέου στη σύγχρονη εποχή το Απόλυτο,
μεταμφιεσμένο και ίσως πιο επιθετικό από ποτέ, στην καθημερινότητά μας. Ας
σκεφτούμε πόσο ισχυρή και συνηθισμένη για την υποστήριξη επιχειρημάτων σε
οποιοδήποτε θέμα είναι η επίκληση λέξεων η φράσεων όπως έρευνα, επιστήμη,
στατιστική, μαθηματική απόδειξη κλπ.
Ο Steiner αν και κάνει
ένα βήμα προς την αποκάλυψη του επιστημονικού προσωπείου του Απόλυτου,
αυτοπεριορίζει την κριτική του σκέψη στο πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών,
αφήνοντας ανέγγιχτες, σε ένα καλά οριοθετημένο πεδίο, που περιβάλλεται από
ιερότητα, τις λεγόμενες θετικές επιστήμες. Τόσο το πεδίο που αναγνωρίζει ο
συγγραφέας ως θεολογικό ή ως μεταθεολογικό όσο και το πεδίο της άρνησης του
Απόλυτου (που όπως προσπαθήσαμε να δείξουμε, κάθε άλλο παρά επέκεινα του
Απόλυτου εντοπίζεται), το εκλαμβάνουν ως μια ανώτατη και απρόσιτη (ή έστω
προσιτή υπό αυστηρές προϋποθέσεις) αρχή πραγματικότητας που επιβάλλει τους
όρους της σε κατώτερες μορφές στερώντας τους την ελευθερία. Θα μπορούσαμε
μάλιστα να υποθέσουμε πως, η κατανόηση αυτή, ανάλογα με τις υπαρξιακές μας
προτεραιότητες, καθορίζει και τη στάση μας έναντι της ρητής αποδοχής ή όχι του
Απόλυτου. Δηλαδή, όπου προέχει η διασφάλιση της ζωής, επιλέγεται η αποδοχή του Απόλυτου,
ενώ όταν προέχει η ελευθερία προκρίνεται η απόρριψή του. Εδώ ας μας επιτραπεί η
ανάδειξη μιας διαφορετικής κατανόησης του Απόλυτου, που ούτε στερεί την
ελευθερία σε όσους το αποδέχονται, μα και ούτε τους υποχρεώνει να το αρνούνται
ενοχικά, υποκύπτοντας όμως ανεπίγνωστα στις επιταγές του. Σε αυτή τη λογική
αποδεχόμαστε το Απόλυτο ως μια ιδρυτική και εγγυήτρια δύναμη σε έναν ατελεύτητο
διάλογο με το μη απόλυτο, τονίζοντας την αξία του διακυβεύματος της σχέσης ως
ελευθερίας.
Πρώτη δημοσίευση: Αντίφωνο, 14-4-2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου