Σωτήρης Αμάραντος: Παρουσίαση των βιβλίων του Δημοσθένη Δαββέτα.*

Σωτήρης Αμάραντος

Α) Θα ήθελα να αρχίσω τον λόγο μου, για το νέο βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Λιτανεία για ένα άστρο», με μια σκανδαλώδη, για τους πεζούς καιρούς που διανύουμε, διαπίστωση, η οποία απαντά στο ερώτημα «γιατί μας αφορά ένα τέτοιο βιβλίο»:

Όλοι ασκούμε τον φιλοσοφικό στοχασμό χωρίς απαραίτητα να το συνειδητοποιούμε.  Η φιλοσοφία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, έναν κεντρικό κλάδο που ονομάζεται οντολογία, ο οποίος ασχολείται με τα όντα και το Είναι των όντων. Την κάθε σκέψη και πράξη μας υποβαστάζει μια οντολογική αρχή, ένας σκοπός και ένα νόημα. Ακόμη και στις πιο απλοϊκές και παιδαριώδεις συμπεριφορές μας, παρίσταται, ως μακρινός απόηχος, η φιλοσοφική σφραγίδα μιας ή περισσοτέρων κεντρικών αντιλήψεων για τα όντα. Αρά, ο άνθρωπος είναι ένα ον που βρίσκεται υπό την επήρεια της φιλοσοφίας ακόμη κι όταν δεν το επιδιώκει. Την ίδια στιγμή, η άσκηση και η προώθηση του συστηματικού φιλοσοφικού στοχασμού, συνιστά μια συνειδητά κοπιαστική, πειθαρχημένη και έλλογη απόπειρα του ανθρώπινου υποκειμένου να αναμετρηθεί με τα πρώτα και τα έσχατα ερωτήματα της ύπαρξης και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μιας κάποιας επαφής με το αληθές.     

Δίπλα σε αυτή τη συνιστώσα του πνεύματος που ονομάσαμε φιλοσοφία, μπορούμε να τοποθετήσουμε και μια άλλη κατάσταση του πνεύματος που ονομάζεται ποίηση. Η ποίηση προέρχεται από το ρήμα ποιώ, που σημαίνει δημιουργώ. Η δημιουργία μπορεί να είναι τόσο υλική όσο και διανοητική. Μπορεί όμως να είναι και τα δύο. Όλοι μας, σε κάποια φάση της ζωής μας, νιώσαμε το αίσθημα της δημιουργίας, ακόμη κι όταν δεν επιδιώκαμε ρητά να δημιουργήσουμε τίποτε. Σε αντίθεση από την ακαδημαϊκή φιλοσοφία, η οποία στηρίζεται σε μια αυστηρή μέθοδο, καθώς και στη συστηματική παράθεση  λογικών επιχειρημάτων, η ποίηση λειτουργεί σχεδόν ακαριαία. Διακρίνεται κατά κανόνα από τη συντομία της και την άμεση πρόσβαση στο ζητούμενο νόημα. Από τη στιγμή που η ποίηση είναι δημιουργία, ταυτόχρονα δημιουργεί τα όντα και αποκαλύπτει το Είναι τους. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι συνεπάγεται μια κεντρική φιλοσοφική διάσταση. Δηλαδή η δημιουργία των όντων και η αποκάλυψη του Είναι τους,  μας φέρνει σε  επαφή με το Αληθές. 

Πέρα από τη φιλοσοφία και την ποίηση, θα ήταν καλό να αναγνωρίσουμε μια τρίτη κατάσταση του πνεύματος που λέγεται σοφία. Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο σοφία, αναφερόμαστε στη σπάνια εκείνη κατάσταση του πνεύματος, σύμφωνα με την οποία, ένα άτομο βρίσκεται σε άμεση επαφή με την αλήθεια των όντων και του Είναι.

Συμπερασματικά η σοφία βρίσκεται στο τέλος των διαδρομών τόσο της φιλοσοφίας όσο και της ποίησης. Παραπέμπει σε ένα είδος απελευθέρωσης από τις αναγκαιότητες της καθημερινότητας, σε μια πληρότητα ύπαρξης και σε μια ένωση με την αλήθεια, που κατορθώνει την υπέρβαση της πεπερασμένης διάστασης της ζωής και την εναρμόνιση του έσω εαυτού με τον σύμπαντα κόσμο. Έτσι η σοφία ως σκοπός, είναι απελευθερωμένη από τις ταπεινές μέριμνες της τρέχουσας ζωής, από τις οποίες δεν έχουν απαλλαγεί εντελώς η φιλοσοφία και η ποίηση, όπως: από τον εγωισμό, από τον δογματισμό, από τη φιλοδοξία αναγνώρισης και κυριαρχίας και από ένα σύνολο άλλων χαρακτηριστικών που πολλές φορές αναγκάζουν τη φιλοσοφία και την ποίηση να ξεστρατίζουν από τον βασικό τους σκοπό.

Μετά από αυτές τις θεωρητικές επισημάνσεις, θα έλεγα ότι μπροστά μας βρίσκεται ένα βιβλίο φιλοσοφικής ποίησης, το οποίο επιδιώκει να εισέλθει στη σφαίρα της λυτρωτικής πληρότητας που συνεπάγεται η υπαρξιακή κατάσταση της σοφίας.

Όντως, διασχίζοντας τις σελίδες αυτού του βιβλίου, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με ορισμένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που τέθηκαν στο επίκεντρο του ποιητικού και  φιλοσοφικού προβληματισμού ήδη από τις απαρχές τους.

1)Πιο συγκεκριμένα μπορούμε να εντοπίσουμε το ζήτημα της αναζήτησης των υπαρξιακών ορίων του ανθρώπου.

Γράφει ο ποιητής:

«Αυτοπαρατηρούμαι και παρατηρώ συνέχεια. Αιωρούμενος ανάμεσα στον εαυτό μου και τον κόσμο. Σε σημείο που δεν γνωρίζω καν αν προϋπήρχα ή όχι του εαυτού μου» (σελ. 63)

2)Ένα άλλο πολύ σημαντικό πρόβλημα, με το οποίο δοκιμάζει την πνευματικότητά του ο Δημοσθένης Δαββέτας, αφορά τη διευθέτηση της σχέσης μεταξύ επιθυμιών και λόγου εντός του ανθρώπινου υποκειμένου:

«Η δύναμη, τονίζει, ο ποιητής, δεν είναι να ακρωτηριάζεις την επιθυμία σου, αλλά να την κάνεις πράξη διαρκείας.»

3)Ένα ακόμη κεντρικό ζήτημα, με το οποίο μπορεί κανείς να έρθει σε επαφή διαβάζοντας τη «Λιτανεία για ένα Άστρο», αφορά την αναμέτρηση μεταξύ ατόμου και κοινωνίας, υποκειμενικής ύπαρξης και αντικειμενικού κόσμου.

«Η αυτογνωσία που οδηγεί στη μοναξιά είναι μια Πύρρειος νίκη» (σελ. 52)

4)Ο έρωτας και ο θάνατος κατέχουν τη δική τους περίοπτη μεν διακριτική δε θέση στο βιβλίο αυτό.

Έτσι στη σελίδα 18 διαβάζουμε πως: «Η ποίηση είναι η λιτανεία του έρωτα» ενώ στη σελίδα 15 ότι :«Ο αυτόχειρας υπακούει στη δική του αξιοπρέπεια»

5)Η διάσταση της ελευθερίας και της αναπαλλοτρίωτης επιθυμίας για προσωπική ετερότητα, είναι ένα ακόμη κομβικό θέμα που μου έκανε εντύπωση στο βιβλίο αυτό.

«Δίχως επιθυμίες και ελπίδες, τόσο ελεύθερος όσο και ανεπιθύμητος» (σελ. 15)

6)Τέλος το ζήτημα του λόγου ως έκφρασης της βαθύτερης ταυτότητας του ανθρώπου, επανέρχεται συχνά ως θέμα, επιβεβαιώνοντας την ανάγκη του ποιητή να δώσει μια απαντήση στο γιατί και στο πως της δημιουργίας.

Με τρόπο ήπιο και λυρικό ο ποιητής προτρέπει:

«Ξάπλωσε ότι σε βαραίνει στο λευκό της σελίδας. Για ολιγόλεπτη ίσως ανάπαυση.»

Μέσα από αυτήν την δειγματοληπτική απόπειρα επισκόπησης του πλούσιου περιεχομένου της «Λιτανείας για ένα άστρο», νομίζω πως είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε ότι πρόκειται για ένα έργο, το οποίο πνευματικοποιεί το τραγικό βίωμα που δοκιμάζει η ανθρώπινη ύπαρξη σε όλες τις πτυχές της ζωής. Η αίσθηση όμως του τραγικού, αυτήν που έφερε στο φως ο ελληνικός πολιτισμός, απέχοντας πολύ από το να συμβιβαστεί με μια δραματική έκπτωση ή μια εύκολη αποδοχή της ανθρώπινης συντριβής, έρχεται σε αναμέτρηση με το έρεβος της ύπαρξης, δηλαδή με όλες εκείνες τις δυνάμεις που απειλούν  τον άνθρωπο με μηδενισμό.  Στην τραγική αίσθηση όμως της ζωής, οι δυνάμεις του ερέβους δεν επικρατούν, αντίθετα εξημερώνονται, αποκτούν μια κάποια μορφή, μέσα από την οποία ο άνθρωπος έρχεται σε αρμονία με τον σύμπαντα κόσμο, συμφιλιώνεται με την ιδέα της θνητότητας και είναι σε θέση να δώσει στη ζωή του νόημα και προορισμό.

Ακριβώς σε αυτή την προοπτική θεωρώ ότι εντάσσεται το νέο έργο του Δημοσθένη Δαββέτα, ο οποίος κατορθώνει να παραμένει σύγχρονος μέσα από την επαφή του με τον κλασικό θησαυρό του βιωματικού, αισθητικού και γνωσιολογικού φορτίου των  αρχαίων πολιτισμών και κυρίως του ελληνικού. Στις πνευματικές του αναζητήσεις, που περιέχονται σε αυτό το βιβλίο, ισορροπεί, χωρίς καμιά επιθυμία κομπασμού, μεταξύ τρόπου έκφρασης και περιεχομένου, αναδεικνύοντας μια προοπτική ήπιας αποδοχής του ανθρώπινου πάθους με συνοδοιπόρο τον λόγο.

Ολόκληρη η φιλοσοφία αυτού του βιβλίου, κατατείνει στο πλησίασμα του ιδεώδους της δημιουργικής επιστροφής στη μήτρα της ύπαρξης και στην πληρότητα της ένωσης με το Εν. Ο ποιητής μας μιλά με σοφία και με όπλο του τη γραφή, εκφράζει το βαθύτερό του αίτημα, μέσω μιας έκκλησης-προσευχής προς τον Θεό της λογοτεχνίας:         

«Να βρω αυτή τη λέξη που θα με χωρέσει ολόκληρο.»

Β)Θα επιχειρήσω στη συνέχεια να πω ορισμένα πράγματα και για το δεύτερο βιβλίο που παρουσιάζει σήμερα ο Δημοσθένης Δαββέτας, το  μυθιστόρημα «Έρωτας Δαίμονας», το οποίο επανεκδίδεται.

Πρόκειται για ένα υπαρξιακό μυθιστόρημα, στο οποίο, έχω την αίσθηση, ότι ο συγγραφέας αναμετράται με τρία από τα σημαντικότερα και πιο επιτακτικά προβλήματα τα οποία έχουν σημαδέψει την πορεία της ανθρωπότητας στον κόσμο. Αυτά είναι ο έρωτας, ο θάνατος και η ελευθερία.

Ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, ένας καθηγητής φιλοσοφίας της τέχνης στο Παρίσι, αφού βίωσε έναν ακόμη επώδυνο χωρισμό, στρέφεται προς την ενδοσκόπηση.

Παλεύει με τα οξύτατα συναισθήματα της απώλειας και του αποχωρισμού, τα οποία επιχειρεί να μορφοποιήσει μέσω της λογικής εγκράτειας και της δημιουργικής δράσης, κατά την οποία σώμα και πνεύμα αναζητούν μια κάποια ισορροπία και εναρμόνιση. Η πνευματική του δραστηριότητα και ο αθλητισμός έδιναν πάντοτε τη λύση σε ανάλογα προβλήματα. Αλλά ας σταθούμε στη φράση ανάλογα προβλήματα. Ο πρωταγωνιστής συνειδητοποιεί πως σχεδόν όλη η ζωή του διέπεται από τη βίωση του ερωτικού πάθους και από την τάση του να διακόπτει τις ερωτικές του σχέσεις πριν φθαρούν από την καθημερινότητα.

Αυτή η πρόωρη εκούσια δολοφονία της σχέσης, ισοδυναμεί με την προσπάθεια να διατηρηθούν όσα αθάνατα στοιχεία περικλείει ο έρωτας πριν υποταχθούν στις ιδιοκτησιακές συμβάσεις του τετριμμένου.  Μέσα από τα αθάνατα στοιχεία του έρωτα ο συγγραφέας, έχω τη γνώμη, ότι επιχειρεί να βρει μια διέξοδο από τη θνητή φύση του ανθρώπου. Τα αθάνατα στοιχεία της σκέψης τα εμπιστεύεται σε αυτό που θα μπορούσα να ονομάσω τράπεζα πνευματικών επενδύσεων, δηλαδή στη συγγραφή.

O πόνος λοιπόν της ερωτικής απογοήτευσης εκφράζεται και γονιμοποιείται μέσω της τέχνης, νικώντας τους μικρούς και τους μεγάλους θανάτους που νομοτελειακά, κάθε άνθρωπος, αντιμετωπίζει κατά τη διάρκεια της ζωής του. Με τον τρόπο αυτό, η ζωή να λούζεται από την πανδαισία των χρωμάτων, της ελπίδας, της αγάπης και της ελευθερίας, άνευ προϋποθέσεων.

Τα δυο αυτά βιβλία που προσπάθησα να σας παρουσιάσω αποτελούν τους καρπούς της ώριμης σκέψης ενός δημιουργού, ο οποίος μάχεται ακούραστα τις δυνάμεις της αδράνειας και του μηδενός, αναζητώντας μια έστω και προσωρινή διέξοδο προς το υπαρξιακό ζητούμενο της ελευθερίας από κάθε περιοριστική αναγκαιότητα. 

* Η εισήγηση αυτή έγινε με αφορμή την παρουσίαση των βιβλίων του Δημοσθένη Δαββέτα "Λιτανεία για ένα άστρο" και "Έρωτας Δαίμονας", που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 2-12-2017 στην αίθουσα εκδηλώσεων της Φιλαρμονικής Εταιρίας "Μάντζαρος".